Độc đáo phong tục đón Tết của người dân tộc Mường

Trao đổi với PV, ông Đinh Công Su, 71 tuổi, thôn Đồng Vỡ, xã Phú Mãn, huyện Quốc Oai, TP Hà Nội cho biết, theo quan niệm truyền thống, người Mường ở bốn vùng Mường lớn tại Hòa Bình gồm Mường Bi (Tân Lạc), Mường Vang (Lạc Sơn), Mường Thàng (Cao Phong), Mường Động (Kim Bôi) bắt đầu đón Tết Năm mới (theo cách gọi của người Kinh là Tết Nguyên đán) từ ngày 27 tháng Chạp của năm cũ đến hết ngày mùng 7 tháng Giêng của năm mới.

Ông Đinh Công Su cho biết thêm, vào giữa hay nửa cuối tháng Chạp, nhiều gia đình đã bắt đầu chặt nứa hay cây giang loại bánh tẻ về để tước, chẻ lạt gói bánh chưng, làm cặp nướng thịt... Cùng với đó, các gia đình cũng thực hiện trồng cây nêu ngay cạnh ngõ ra vào, trong sân hay phía trước cửa nhà.

Người Mường có tục ngày 27 tháng Chạp, toàn bộ con cháu, nhất là nam giới vào khu mồ mả tổ tiên để dọn dẹp, phát quang cây, sửa sang các phần mộ, đắp đất thêm cho những ngôi mộ bị sạt lở.

Theo tục lệ của người Mường, nếu không có gì bất thường xảy ra như tang ma, biến động lớn trong mồ mả, một năm người Mường chỉ vào trong các khu mộ của gia đình vào Tiết Thanh minh và ngày 27 tháng Chạp Âm lịch. Đây cũng là ngày người Mường kể, nói về dòng tộc, dòng giống, gia phả với con cháu.

Nói về nguồn gốc người Mường ở xã Phú Mãn, ông Đinh Công Su cho hay, người dân ở đây có nguồn gốc từ người Mường Động (Kim Bôi, Hòa Bình) ra Phú Mãn từ năm 1823 đến nay. Trải qua nhiều năm nhưng người Mường ở trên địa bàn vẫn giữ được nhiều nét văn hóa đặc trưng của dân tộc Mường.

Theo đó, vào ngày 27 tháng Chạp người phụ nữ sẽ mang toàn bộ bát đũa, xoong, nồi, lá dong... ra rửa sạch sẽ. Đến ngày 28 tháng Chạp nhiều nhà bắt đầu gói bánh chưng và bánh ống.

Ngày 29 tháng Chạp theo lịch Mường được gọi là ngày chín lụn, nấu bữa cơm đoàn tụ gia đình trong năm (giống như bữa cơm tất niên của người Kinh). Đây là bữa cơm quan trọng và thiêng liêng giã từ năm cũ chuẩn bị đón chào năm mới. Những loại thức ăn ngon vật lạ được chuẩn bị suốt một năm đều được chế biến cho bữa cơm này.

Phong tục đón Giao thừa của người Mường rất giản đơn. Nhiều nhà đánh chiêng, đánh trống, con cháu đi lấy nước về đặt trên bàn thờ tổ tiên. Truyền thống người Mường ở Phú Mãn còn gội đầu giao thừa hoặc tắm trong đêm giao thừa với ý nghĩa là gột rửa mình sạch sẽ để sang năm mới cho mọi điều tốt lành, đẹp đẽ và may mắn hơn.

Bên cạnh đó, tục thờ cúng tổ tiên của người Mường cũng có nhiều điều khác biệt. Người Mường thờ đích danh chứ không thờ chung như các dân tộc khác. Ví dụ, người Kinh chỉ làm một mâm cỗ, một ban thờ mời tất cả tổ tiên về đó thì người Mường lại khác. Người Mường sắp mâm riêng và đặt lên đó 2 bát cơm, 2 bánh chưng, bánh ống, hai đôi đũa cùng các món ăn. Nếu ông nội có 2-3 bà vợ thì người Mường đặt lên tương ứng 2-3 bát cơm, đôi đũa... Việc thờ này tùy theo từng gia đình, nhưng ít nhất là thờ tới 3 đời.

Một phong tục nữa cũng rất quan trọng của người Mường trong đêm 30 là cả nhà sắm lễ mời các cụ, ông bà ông vải về ăn Tết cùng. Lễ này được cúng cả bằng lễ chay và lễ mặn. Lễ chay gồm các loại hoa quả trong vườn để tổ tiên, thánh thần phù hộ cho mùa Xuân mới nhiều lộc, hoa, trái. Lễ mặn gồm oản, gà, thịt, bánh dầy, bánh chưng,..

"Chúng tôi khác với người Kinh là người Mường không có sách và những người Mường cúng được bài bản không cần sách thì được gọi là "Thánh thư". Với con cháu có thể cúng được, mời các cụ về ăn Tết được thì không cần mời thầy cúng còn con cháu người Mường không biết cúng thì phải đón thầy cúng về để mời các cụ về ăn Tết với con cháu", ông Đinh Công Su chia sẻ.

Theo ông Đinh Công Su, phong tục của người Mường là phải ăn Tết 3 ngày, thứ nhất Tết Cha, thứ hai Tết Mẹ, thứ ba Tết Thầy,... Sau 3 ngày Tết, người Mường có Tết Khai Hạ là hạ cây nêu cắm ở nhà để hết Tết.

Sau đấy, người dân đến quán ở làng hay gọi là miếu, đình làng, mỗi người đến để bàn bạc, xuống đồng đi làm ăn.

Ông Đinh Công Su chia sẻ thêm, do người Mường không có chữ viết nên mỗi dịp Lễ, Tết người Mường thường yêu cầu con cháu có mặt để hướng dẫn các thủ tục từ chuẩn bị thực phẩm, sắp mâm cũng như thực hiện các lễ nghi, công việc của hôm đó.