Tự chủ đại học- cuộc cách mạng toàn diện của giáo dục đại học

Tự chủ đại học là một đột phá chiến lược

Phát biểu khai mạc tại Hội nghị, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh: Giáo dục đào tạo và khoa học công nghệ được Đảng và Nhà nước coi là quốc sách hàng đầu, là một trong ba đột phá chiến lược để cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ phát triển kinh tế xã hội của đất nước, trước mắt cũng như lâu dài.

Đổi mới và phát triển giáo dục đại học (GDĐH) là khâu, là phần quan trọng của nhiệm vụ quan trọng hàng đầu đó. Tự chủ đại học (TCĐH) như một cuộc cách mạng để thực hiện đổi mới căn bản và toàn diện GDĐH. Theo định hướng đổi mới, GDĐH đã đạt được nhiều thành tựu to lớn, đặc biệt trong mấy năm thực hiện Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật GDĐH, nhiều cơ sở GDĐH đã và đang chuyển đổi dần cơ chế, từng bước thực hiện các quyền chủ động của mình.

Báo cáo của Bộ GD&ĐT khẳng định: TCĐH là một đột phá chiến lược, được kỳ vọng sẽ tạo nên cuộc cách mạng toàn diện cho GDĐH và đã đạt được một số kết quả đáng khích lệ, tạo bước chuyển biến tích cực cả về nhận thức lẫn công tác tổ chức thực hiện.

Cả nước có 154/170 cơ sở GDĐH công lập đã thành lập Hội đồng trường (HĐT) theo Luật số 34 và Nghị định 99 (đạt 90,6%). Việc thành lập HĐT tại các trường trực thuộc các bộ, ngành, địa phương đạt tỷ lệ 91,18%

Đại đa số các trường thực hiện tự chủ ở mức độ toàn diện và sâu rộng đều đã mang lại hiệu quả tích cực (trên 77%). Các cơ sở GDĐH tự chủ đã chủ động rà soát, kiện toàn lại tổ chức bộ máy và nhân sự theo hướng tinh gọn, hiệu quả. TCĐH cũng giúp các cơ sở GDĐH đẩy mạnh quá trình xã hội hóa giáo dục, nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị nhằm đáp ứng đầy đủ hơn điều kiện giảng dạy và nghiên cứu khoa học, phục vụ cộng đồng. Trách nhiệm giải trình đã đẩy mạnh việc quy định các cơ sở GDĐH phải thực hiện công khai, minh bạch.

Nhiều giá trị tích cực sau 3 năm thực hiện TCĐH

Cả nước hiện có 142/232 trường đại học đủ điều kiện tự chủ theo quy định của Luật GDĐH (được sửa đổi, bổ sung năm 2018). Từ thời điểm được giao thí điểm tự chủ, các trường đã từng bước hình thành cơ cấu nhân lực phù hợp. Hiện có 32.76% trường đại học tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư (nhóm 1); 13.79% trường tự bảo đảm chi thường xuyên (nhóm 2).

Từ 2018 đến 2021, tổng thu của các cơ sở GDĐH tự chủ đa phần tăng lên, tổng thu ngoài ngân sách Nhà nước cấp chi thường xuyên cũng tăng; thu nhập bình quân tăng 20,8% đối với giảng viên và 18,7% đối với cán bộ quản lý. Giảng viên thu nhập trên 200 triệu/năm tăng từ 19,4% lên 31,34%; thu nhập trên 300 triệu trở lên tăng từ 0,75% lên 5,97% sau 3 năm thực hiện tự chủ.

TCĐH tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh; thúc đẩy các trường đầu tư vào điều kiện bảo đảm và nâng cao chất lượng đào tạo để cạnh tranh trong tuyển sinh, thu hút sinh viên giỏi; hướng tới thực chất và phát triển bền vững. Số lượng bài báo quốc tế trong danh mục Web of Science (WoS) tăng thêm 3,5 lần sau 4 năm; số bài báo trong danh mục SCOPUS của các cơ sở GDĐH tăng thêm hơn 4 lần. Sản phẩm của các đề tài, dự án, chương trình KHCN cấp Bộ của các đơn vị trực thuộc Bộ đã tăng đáng kể trong các năm qua, trung bình 25%/năm.

Tính đến 28/02/2022, cả hệ thống có 274 cơ sở giáo dục hoàn thành báo cáo tự đánh giá; 174 cơ sở giáo dục được tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục trong nước đánh giá ngoài và công nhận đạt tiêu chuẩn chất lượng giáo dục; 591 chương trình đào tạo hoàn thành tự đánh giá; 470 chương trình đào tạo được đánh giá ngoài, trong đó có 308 chương trình đào tạo được công nhận đạt tiêu chuẩn chất lượng. Một số cơ sở GDĐH đã gặt hái được thành công thông qua kết quả về xếp hạng đại học ở các tổ chức xếp hạng uy tín trên thế giới.

Hiểu đúng về tự chủ

Mục đích TCĐH là nâng cao chất lượng đào tạo, sử dụng hiệu quả các nguồn lực để phát triển; vì vậy, trong giai đoạn tới, cần khẳng định việc tiếp tục đầu tư tài chính từ ngân sách, chi đầu tư từ các bộ, ngành cho lĩnh vực GDĐH mà bộ, ngành quản lý… để tự chủ không đồng nghĩa với cắt toàn bộ đầu tư nhà nước như giai đoạn thí điểm và cách hiểu của một số cá nhân. Các cơ sở GDĐH trong giai đoạn hiện nay rất cần Nhà nước tiếp tục đầu tư công thông qua các chương trình, dự án để bảo đảm nguồn lực phát triển bền vững, thực hiện tự chủ đại học thành công.

Theo PGS.TS Huỳnh Quyết Thắng - Hiệu trưởng ĐH Bách khoa Hà Nội- một trường ĐH hình thành ý tưởng TCĐH từ rất sớm thì quan điểm TCĐH gắn liền với tự chủ tài chính không hoàn toàn đúng. TCĐH có nghĩa là các cơ sở giáo dục đại học căn cứ vào nội lực của mình có thể đảm bảo tự chủ chi thường xuyên (cho thầy và trò) và một phần liên quan đến đào tạo; nhưng với một số ngành nghề lớn thì vẫn có sự đầu tư của Nhà nước. Kết hợp cả hai điều kiện là nội lực của các trường và đầu tư công bằng, chính xác, có chiều sâu của nhà nước, đó mới đúng là tự chủ.

Tham luận tại Hội nghị, GS.TS Phạm Hồng Quang - Giám đốc ĐH Thái Nguyên cho rằng cần thống nhất khái niệm về TCĐH bởi vì tự chủ là khái niệm rộng, tự chủ không cẩn thận sẽ hiểu là tự trị. Tự chủ cũng không phải là tự túc, tự lo. Nhà nước cần đầu tư ngân sách, vẫn phải hỗ trợ trường tư dưới dạng hỗ trợ thuế, đất; hỗ trợ trường công dạng đầu tư ban đầu.

Mọi sự đổi mới, mọi cuộc cách mạng đều không thể tránh khỏi những trở ngại, vướng mắc như sự thiếu đồng bộ giữa các Luật, hạn chế về phương thức quản lý của cơ quan cấp trên; nguồn kinh phí hạn hẹp… Thay đổi mạnh mẽ trong nhận thức, tư duy và hành động TCĐH được kỳ vọng sẽ là dẫn dắt hành trình bứt phá của GDĐH.

Trong 5 năm tới, giai đoạn 2022-2026, định hướng trọng tâm là đẩy mạnh nhận thức, quan điểm về TCĐH theo đường lối, chủ trương, chính sách đúng đắn, đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn của Đảng và Nhà nước; trong đó, thống nhất và làm sâu sắc hơn quan điểm, nhận thức về tự chủ đại học, tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, đổi mới phương thức quản lý nhà nước và xây dựng môi trường thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh để thực hiện TCĐH toàn diện, thực chất và hiệu quả hơn…

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam nhấn mạnh những ý nghĩa tích cực do TCĐH mang lại; đồng thời khẳng định, TCĐH là cả quá trình; vì vậy cần thống nhất tư tưởng để quyết tâm hành động trong thực hiện thành công TCĐH; trong đó có việc nâng cao cả số lượng và chất lượng các trường đại học, có đột phá trong nghiên cứu khoa học, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong các cơ sở giáo dục...