Tỷ lệ phát hiện trẻ mắc lao thấp: Nguy cơ biến chứng, hậu quả nặng nề

Nhiều trẻ em mắc lao trong cộng đồng nhưng chưa được phát hiện

Các bác sĩ Trung tâm Bệnh nhiệt đới của bệnh viện Nhi Trung ương đã tiếp nhận một bé gái 3 tháng tuổi, ở Hoà Bình, nhập viện trong tình trạng ho, khó thở, sốt cao, co giật toàn thân được chẩn đoán mắc bệnh lao toàn thể bao gồm lao phổi và lao màng não.

Bác sĩ Nguyễn Phương Thảo – Trung tâm Bệnh nhiệt đới, Bệnh viện Nhi Trung ương – người trực tiếp điều trị cho bệnh nhi cho biết, trước khi vào viện khoảng 1 tháng, trẻ có biểu hiện ho húng hắng, gia đình cho trẻ đi khám tại một số phòng khám tại địa phương và được chẩn đoán viêm nhiễm đường hô hấp.

Trước vào viện 3 ngày, trẻ xuất hiện ho nhiều và xuất hiện một cơn co giật toàn thân, kèm khó thở, được gia đình đưa đến bệnh viện tuyến tỉnh điều trị, sau đó, được chuyển đến Bệnh viện Nhi Trung ương.

Tại Bệnh viện Nhi Trung ương, qua thăm khám và thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng, trẻ được chẩn đoán mắc bệnh lao toàn thể bao gồm lao phổi và lao màng não.

Rất may mắn, sau 3 tuần điều trị tích cực tình trạng sức khoẻ của trẻ ổn định, hết sốt, hết suy hô hấp, ăn uống tốt...

Theo bác sĩ Nguyễn Phương Thảo, tại Bệnh viện Nhi Trung ương, hàng năm phát hiện và điều trị khoảng 70 đến 80 ca bệnh lao. Tập trung tại Bệnh viện Nhi Trung ương là những ca lao nặng, khó chẩn đoán. Trong đó, gồm các thể lao phổi – màng phổi (45%), lao toàn thể (18%), lao màng não (30%), lao xương, lao hạch.

Hầu hết trường hợp xảy ra ở trẻ nhỏ (dưới 5 tuổi) và bệnh xảy ra trong vòng hai năm sau tiếp xúc với nguồn bệnh (đa số trong vòng 1 năm).

Tỷ lệ nhiễm lao cao ở những trẻ em phơi nhiễm. Tỷ lệ tử vong ở trẻ sống trong gia đình có người bị lao cao hơn so với trẻ sống trong gia đình không mắc bệnh lao, nếu mẹ bị lao tỉ lệ tử vong tăng gấp 8 lần.

71% trẻ bỏ lỡ cơ hội dự phòng lao bị mắc lao sau này. Trong đó, 81% là  dưới 3 tuổi, 25% mắc lao lan tỏa và 5% tử vong. Nguồn lao là mẹ hoặc cha trong các trường hợp này là 47,4%.

Đề cập tới vấn đề này, PGS.TS Nguyễn Bình Hòa - Phó Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương cho biết, lao là một bệnh truyền nhiễm, một trong những nguyên nhân hàng đầu của tử vong trên toàn thế giới. Bệnh lao do trực khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, bệnh lây lan khi những người bị lao phát tán vi khuẩn vào không khí.

Bệnh lao ở trẻ em đa phần là nhẹ, tuy nhiên, rất nhiều bệnh lao trẻ em tiến triển rất nhanh, có thể lao rất nặng như: Lao màng não, lao xương khớp, có thể để lại di chứng, thậm chí gây ra tử vong.

Tại Bệnh viện Phổi Trung ương thường tiếp nhận và điều trị nhiều bệnh nhi mắc lao vào điều trị. Trong đó, nhiều trẻ bị thể nặng, đã điều trị tại một số cơ sở y tế và được chẩn đoán sang bệnh khác, khi không đỡ và nghi ngờ mắc lao mới chuyển đến đây.

Theo PGS.TS Nguyễn Bình Hòa, trong hai năm qua do ảnh hưởng của Covid-19, nhiều trẻ chưa được khám và điều trị kịp thời, khi bệnh nặng đi viện thì đã mắc lao ở giai đoạn muộn.

Đơn cử như trường hợp C.V.B. (sinh năm 2007, Sơn La) vào nhập viện trong tình trạng viêm khớp háng biến dạng hoàn toàn hẹp khe khớp, phù tủy xương và tạo các ổ áp xe phần mềm quanh khớp. Các bác sĩ Bệnh viện Phổi Trung ương đã phẫu thuật khớp háng để xử lý ổ vi khuẩn lao xương khớp.

Theo lời kể của gia đình, khoảng 1 năm trước đó, trẻ có biểu hiện bệnh, làm gián đoạn việc học. Tuy nhiên, vì phát hiện muộn, khi tới viện thì bệnh của cháu đã nặng.

Phát hiện, điều trị kịp thời trẻ mắc lao

PGS.TS Nguyễn Bình Hòa thông tin, theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), hàng năm, có 10,6 triệu ca mắc lao mới trên toàn cầu, trong đó ước tính 11% là trẻ em. Tuy nhiên, việc phát hiện và điều trị thấp, chỉ 7% trong số đó được phát hiện.

Tại Việt Nam, số trẻ em mắc lao phát hiện và điều trị hàng năm chỉ từ 1,5-2% trên tổng số bệnh nhân lao. Đây là con số rất thấp. Nhiều bệnh nhi lao chưa được phát hiện, hoặc được phát hiện tại các bệnh viện có khoa nhi nhưng chưa được báo cáo về Chương trình Chống lao quốc gia.

Do đó, theo PGS.TS Nguyễn Bình Hòa, thời gian tới cần phải quan tâm hơn nữa tới các đối tượng là trẻ em. Bởi trẻ em là đối tượng dễ bị tác động bởi các bệnh truyền nhiễm, trong đó có bệnh lao do miễn dịch của trẻ em yếu. Đặc biệt trẻ sống trong gia đình có người mắc lao phổi, có nguy cơ lây nhiễm cao hơn trẻ khác, nhất là trẻ dưới 5 tuổi, trẻ nhiễm HIV…

Để phát hiện trẻ mắc lao, PGS.TS Nguyễn Bình Hòa lưu ý, khi trẻ có triệu chứng ho, sốt về chiều, quấy khóc, bỏ ăn và không tăng cân thời gian dài, chụp X.quang có bất thường, cần phải xét nghiệm vi khuẩn học để xác định trẻ có bị mắc lao hay không. Trẻ tiếp xúc với người mắc lao trong 1-2 năm, nhất là trong gia đình có người bị lao thì đều có nguy cơ mắc lao.

“Triệu chứng lao ở trẻ em khác với người lớn, không đặc hiệu, trẻ không thể nói rõ được các triệu chứng, nên khó phân biệt với các bệnh hô hấp khác, dễ chẩn đoán nhầm.

Một số trẻ đã nhiễm vi khuẩn lao nhưng do có sức đề kháng tốt nên không tiến triển thành bệnh ngay lúc đó (còn gọi lao tiềm ẩn), dẫn đến nguy cơ diễn biến bệnh nặng và lây lan trong cộng đồng” - PGS.TS Nguyễn Bình Hòa cảnh báo.

Theo các chuyên gia y tế, lao tiềm ẩn đang là mối đe doạ với sức khỏe trẻ em. Tại Việt Nam, nhiều bệnh nhân lao không được phát hiện và vẫn là nguồn lây trong cộng đồng. Vì vậy, đối với những trẻ có nguy cơ cao (sống trong khu vực có nhiều bệnh nhân lao, gia đình có người mắc lao) cần phải được khám sàng lọc định kỳ hàng năm để phát hiện sớm lao tiềm ẩn, điều trị ngăn ngừa thành bệnh lao.

Các chuyên gia khuyến cáo, không chỉ phòng, chống ở người lớn, người dân cần nâng cao ý thức phòng bệnh lao ở trẻ em. Trong gia đình cần phát hiện sớm bệnh nhân lao, điều trị hiệu quả, cách ly giúp giảm phơi nhiễm. Trẻ em nếu có phơi nhiễm cần được sàng lọc tại cơ sở y tế và theo dõi.

Đặc biệt, các gia đình cần thay đổi hành vi của người bệnh (vệ sinh hô hấp) nhằm làm giảm các hạt nhiễm khuẩn ra môi trường; dùng khẩu trang hoặc ít nhất có khăn che miệng khi tiếp xúc nói chuyện với người khác; khạc đờm và bỏ đúng nơi quy định, rửa tay bằng xà phòng thường xuyên.

Ngoài ra, gia đình cần đưa trẻ đi tiêm vaccine phòng lao BCG đầy đủ trong chương trình tiêm chủng mở rộng. Vaccine BCG hiệu quả trong việc chống lại bệnh lao lan tỏa và lao màng não.