Vật chứng trong vụ án “chuyến bay giải cứu” được xử lý thế nào?

Câu hỏi

Mới đây, bản án sơ thẩm của TAND TP Hà Nội xét xử vụ “chuyến bay giải cứu” nhận định về quyền lợi của những người dân về nước trong các chuyến bay giải cứu và chuyến bay combo. Vậy, việc xử lý vật chứng, giải quyết về nghĩa vụ dân sự trong vụ chuyến bay giải cứu như thế nào ?

Trả lời

Bản án sơ thẩm của TAND TP Hà Nội xét xử vụ “chuyến bay giải cứu” nhận định về quyền lợi của những người dân về nước trong các chuyến bay giải cứu và chuyến bay combo như sau: Đối với quyền lợi của khách hàng đã mua vé máy bay của các doanh nghiệp tổ chức chuyến bay combo, chuyến bay giải cứu, theo bản án hồ sơ không có thông tin, tài liệu về những người đã mua vé. Cùng với đó, đến nay cũng không có thông tin về chi phí của các khách hàng đã mua vé.

Trong đó, chi phí đưa công dân về nước bao gồm vé máy bay, chi phí cách ly y tế và các chi phí hợp lý khác của doanh nghiệp, chi phí cho các đại lý bán vé và các khâu trung gian khác. Do đó, tòa cho rằng không có cơ sở xem xét giải quyết nội dung này. Hội đồng xét xử dành cho các công dân đã mua vé yêu cầu các doanh nghiệp giải quyết quyền lợi của mình theo quy định pháp luật.

Tòa án nhận định như vậy là đúng bởi đây là vụ án hình sự xử lý về một số tội danh mà viện kiểm sát truy tố theo thủ tục tố tụng hình sự. Trong đó, những công dân về nước không được xác định là người bị hại hay người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan, không được tòa án triệu tập để giải quyết. Tòa án có giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự này, tuy nhiên việc giải quyết những vấn đề dân sự trong vụ án hình sự phải dựa trên các nguyên tắc của pháp luật.

Những tài sản, được giải quyết trong vụ án này là số tiền đưa hối lộ, số tiền chạy án, tài sản do phạm tội mà có và tài sản của các bị cáo để đảm bảo thi hành án. Về phần dân sự, tòa án giải quyết đến tài sản sử dụng để thực hiện hành vi phạm tội, tài sản do phạm tội mà có và những tài sản đứng tên các bị cáo đã bị bị kê biên, niêm phong để đảm bảo thi hành án.

Trong vụ án này xuất phát từ việc đưa công dân về nước trong thời điểm chống dịch bệnh covid-19 những năm 2020 - 2021. Theo đó, công dân Việt Nam ở nước ngoài muốn về nước trong thời điểm dịch bệnh đó thì phải thỏa thuận với các doanh nghiệp tổ chức chuyến bay về chi phí về nước bao gồm phí vé máy bay, phí cách ly, phí ăn nghỉ, xét nghiệm và các chi phí khác có liên quan được tính trọn gói gọi là chuyến bay combo.

Khác với các chuyến bay giải cứu do nhà nước tổ chức (người dân về nước chỉ phải thanh toán vé máy bay, còn mọi chi phí khác do nhà nước chi trả) thì chuyến bay combo là do doanh nghiệp tổ chức nên có sự thoả thuận về tổng chi phí phát sinh khi công dân Việt Nam về nước và thực hiện các biện pháp phòng chống dịch bệnh như cách ly y tế, xét nghiệm..

Các doanh nghiệp thực hiện dịch vụ đưa công dân về nước được gọi là "doanh nghiệp tổ chức chuyến bay". Các doanh nghiệp này có trách nhiệm liên hệ với các cơ quan đại diện ngoại giao lãnh sự của Việt Nam ở nước ngoài để tiếp nhận công dân, lên kế hoạch đưa công dân về nước, liên hệ với các địa phương có thể tổ chức cách ly và làm việc với các bộ ban ngành (5 bộ) để thực hiện thủ tục đưa công dân về nước trong thời điểm dịch bệnh. Đầu mối tiếp nhận hồ sơ của doanh nghiệp đưa công dân về nước lúc đầu là thuộc Văn phòng chính phủ, sau đó chuyển sang bộ ngoại giao, cơ quan đại diện là cục lãnh sự. 

Trong vụ việc này, tất cả các hoạt động để đưa công dân về nước đã phát sinh đan xen các mối quan hệ dân sự, kinh tế, hành chính và có liên quan đến các chi phí dịch vụ. Trong đó có việc thỏa thuận dân sự về chi phí combo đưa công dân về nước, thỏa thuận chi phí thuê máy bay, trả phí cách ly, phí xét nghiệm, các dịch vụ phát sinh. Trong đó, các quan hệ hành chính liên quan đến các thủ tục giấy tờ để xét duyệt cấp phép các chuyến bay thì nhà nước không thu phí, doanh nghiệp không phải trả tiền cho thủ tục hành chính này nhưng các doanh nghiệp tổ chức chuyến bay lại chi phí riêng gọi là "tiền cảm ơn" cho nhiều cán bộ thuộc các bộ ban ngành, đây là hành vi vi phạm pháp luật nên riêng mối quan hệ hành chính này có dấu hiệu tội phạm, cơ quan điều tra đã xử lý hình sự về hành vi này.

Bản chất của vụ án này là xử lý đối với các cán bộ thực hiện nhiệm vụ ký duyệt các thủ tục tổ chức đưa công dân về nước do có hành vi nhận hối lộ, môi giới hối lộ, lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ và xử lý đối với một số cá nhân, đại diện doanh nghiệp về hành vi đưa hối lộ, hành vi bỏ tiền để chạy án trong quá trình cơ quan chức năng phát hiện xử lý vi phạm.

Còn các quan hệ dân sự kinh tế như quan hệ giữa công dân với các đơn vị tổ chức chuyến bay về thỏa thuận phí về nước, các hợp đồng liên quan đến thuê đơn vị lưu trú, thuê máy bay và các dịch vụ khác thì không phát sinh tranh chấp nên không được giải quyết trong vụ án này...

Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường - Trưởng Văn phòng luật Chính Pháp

Câu hỏi bạn đọc xin gửi về địa chỉ: Báo Kinh tế & Đô thị, số 21 Huỳnh Thúc Kháng, quận Đống Đa, Hà Nội; Email: bandoc@ktdt.com.vn