BRICS thế hiện vai trò "độc đáo" trong lúc chiến sự đe dọa thế giới

BRICS đã thu hút sự quan tâm lớn thông qua hội nghị thượng đỉnh năm ngoái tại Johannesburg, Nam Phi - sự kiện đánh dấu sự mở rộng lớn nhất của BRICS cho đến nay. Các nhà lãnh đạo BRICS sẽ sớm gặp lại nhau tại Kazan, Nga, cho hội nghị thượng đỉnh lần thứ 16. Có thể nói, BRICS ngày càng trở nên hấp dẫn hơn trên toàn Nam Bán cầu. 

Tiếp tục mở rộng

BRICS hứa hẹn trên hai mặt trận. Đầu tiên là bản thân sự mở rộng của nhóm, điều này nói lên sự năng động và sức hấp dẫn rộng rãi của tổ chức. Thứ hai là nỗ lực giải quyết vấn đề toàn cầu - chủ yếu là về tài chính phát triển và tiền tệ thay thế.

Việc kết nạp các thành viên mới được tiến hành tại Johannesburg đã diễn ra khá suôn sẻ: Ai Cập, Ethiopia, Iran và UAE đã tham gia đúng tiến độ vào đầu năm nay. Các thành viên mới được kết nạp của BRICS sẽ có nhiều lợi ích tiềm năng. UAE giàu năng lượng mang lại nguồn tài chính, nguồn tiền dồi dào và văn hóa khởi nghiệp năng động. Ai Cập chiếm một vị trí đặc biệt và nổi bật trong số các quốc gia Ả Rập. Ethiopia và Ai Cập cũng lần lượt là quốc gia đông dân thứ hai và thứ ba của Châu Phi. Iran, mặc dù bị trừng phạt và hiện đang xung đột với Israel, là một cường quốc khu vực giàu năng lượng. 

Năm qua chứng kiến cơn sốt gia nhập BRICS ngày càng tăng trên toàn Nam bán cầu. Nỗ lực gia nhập của Thái Lan và Malaysia đánh dấu sự gia nhập trong tương lai của khu vực Đông Nam Á - chứng minh được thành công lớn trong tăng trưởng kinh tế và hội nhập. Ở đầu bên kia của châu Á, Thổ Nhĩ Kỳ và quốc gia Á-Âu Azerbaijan cũng đã nộp đơn tham dự. Tổng thống Erdogan sẽ có mặt tại Kazan cùng với ít nhất 24 nhà lãnh đạo khác.

Việc bổ sung thêm thành viên cốt lõi là có thể, nhưng không chắc sẽ diễn ra tại Kazan. Tuy nhiên, một danh mục mới gồm các quốc gia "đối tác" có thể sẽ được thành lập, đại diện cho một cấp độ thấp hơn thành viên chính thức. Điều này sẽ đánh dấu sự hoàn thành mục tiêu trong tuyên bố của hội nghị thượng đỉnh của nhóm tại Johannesburg. 

Nhiều người đã nói về bản chất “chống phương Tây” của BRICS do sức mạnh quá lớn của Trung Quốc và Nga. Nhưng sự mở rộng của BRICS trên khắp Nam bán cầu chỉ có thể làm loãng ảnh hưởng của Moscow và Bắc Kinh trong dài hạn.

Khu vực này có thể không nhất thiết là đồng minh của phương Tây, nhưng cũng không đối địch. BRICS khẳng định không tìm cách kiềm chế mà “phòng ngừa rủi ro”—thực hành liên kết đa phương trong một thế giới mà “quyền lực tương đối của Mỹ đang dần bị xói mòn và tương lai của trật tự toàn cầu rất không chắc chắn”.

Tác động quan trọng nhất trên thực tế của BRICS là thông qua tổ chức phát triển - Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) có trụ sở tại Thượng Hải. Ngân hàng này được Standard & Poor’s xếp hạng tín nhiệm cao thứ hai là AA+. NDB vẫn duy trì được xếp hạng cao, mặc dù phải đối mặt với các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga.

Các cổ đông chi phối của NDB là năm thành viên cốt lõi của BRICS, mỗi thành viên có cổ phần bằng nhau. Mặt khác, NDB cũng mở cửa cho tất cả các quốc gia thành viên Liên hợp quốc và gần đây đã chấp thuận tư cách thành viên của Algeria. Bangladesh, Ai Cập, UAE và Uruguay là những thành viên không cốt lõi khác của NDB. Khoản giải ngân cho vay của NDB lên tới khoảng 4 tỷ USD hàng năm, ít hơn nhiều so với hơn 100 tỷ USD của Ngân hàng Thế giới.

Nhưng NDB có một số đặc điểm độc không có ở các Ngân hàng Phát triển Đa phương (MDB) khác—không có cổ đông chi phối duy nhất, chức chủ tịch luân phiên giữa năm thành viên cốt lõi của BRICS và nỗ lực nghiêm túc trong việc cung cấp các khoản vay bằng tiền tệ địa phương với mục tiêu chiếm 30% trên tổng số. Những điều này không tạo ra rào cản nào đối với sự hợp tác của ngân hàng này với các MDB truyền thống. 

Mối đe dọa từ các lệnh trừng phạt làm tê liệt của phương Tây là điểm yếu chung của tất cả các quốc gia bên ngoài hệ thống liên minh cốt lõi của Mỹ, nhờ vào sự bá quyền toàn cầu của đồng USD. Các thỏa thuận tiền tệ địa phương song phương đang phát triển để đạt được quyền tự chủ tài chính lớn hơn—nổi bật nhất là giữa Nga và Trung Quốc, Ấn Độ và Nga, và trong ASEAN. Cho đến nay, những điều này chỉ làm giảm bớt sự thống trị của đồng bạc xanh. 

Mặc dù BRICS không muốn gọi đó là "phi đô la hóa", nhưng động lực này vẫn tiếp tục xây dựng BRICS Pay, một nền tảng nhằm mục đích tránh sử dụng đồng USD bằng cách tận dụng các công nghệ kỹ thuật số và phi tập trung. Nga đặc biệt muốn đạt được tiến triển trong lĩnh vực này. 

Điều hướng một thế giới trong chiến tranh

Khi "cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc" diễn ra vào năm 2018, BRICS đã phải đối mặt với một thế giới mà thương mại và đầu tư đã trở thành vũ khí. Cuộc xung đột Nga - Ukraine hay tại khu vực Trung Đông kể từ sự kiện ngày 7/10/2023, đã đẩy đến ngưỡng cửa của một cuộc xung đột khu vực.

Trong khi đó, một vành đai rộng lớn ở Châu Phi, trải dài từ Sahel đến Somalia, đang trong cơn bạo lực gia tăng. 

Cho đến nay, BRICS đã khéo léo xử lý áp lực từ xung đột Nga-Ukraine. Trung Đông đặt ra một thách thức nghiêm trọng hơn. Một cuộc chiến tranh giữa Israel và Iran với sự tham gia của Mỹ có thể đe dọa sự ổn định và thịnh vượng của UAE và khiến Ai Cập phải chịu thêm áp lực hành động mạnh mẽ hơn chống lại Israel. Trong khi đó, căng thẳng giữa Ai Cập và Ethiopia không có dấu hiệu hạ nhiệt. Đây chính xác là bốn thành viên mới của BRICS.

BRICS có thành tựu là không để căng thẳng song phương ảnh hưởng đến hoạt động của mình—ví dụ điển hình nhất là Trung Quốc và Ấn Độ cạnh tranh có trách nhiệm trong nhóm. Trên thực tế, BRICS có khả năng trở thành nơi để các đối thủ giảm bớt căng thẳng song phương khi họ tham gia và giao lưu.

Sự mở rộng liên tục của BRICS diễn ra vào thời điểm các lực lượng chia rẽ đang lên ngôi. Điều này đã khiến các nhóm không chính thức trở thành trọng tâm để giải quyết vấn đề.

Do đó, BRICS đang phát triển là một trong nhiều biện pháp điều chỉnh cần thiết cho một thế giới mất cân bằng. Sự bền bỉ và phát triển của BRICS chứng minh rằng, trong khi sự phân mảnh có thể thống trị các tiêu đề ngày nay, thì động lực cho hành động tập thể, dù không đồng đều và thất thường, vẫn rất sống động.